اصول کلی تعلیم و تربیت دینی در دوره ابتدایی

1- اعتدال در آموزش دین: لافارض ٌ و لابکرعوان بین ذلک – خیرالامور اوسطها- و لاتعجل یدک مغلوله الی عنقک و لا تبسطها کل البسط- قرار نده دستت را به گردنت و کاملاً آن را باز نکن.

از مشکلات اساسی در آموزش دینی تنوع بینش معلمان دینی است که هرکس بر اساس تربیت خانوادگی و سوابق تحصیلی و حساسیتهای فکری بعد خاصی از تعالیم دینی در نظرش درشت نمایی پیدا کرده و سایر ابعادرا تحت الشعاع قرار می دهد و همان بعدی را که برای معلم اهمیّت بیشتری دارد برای دانش آموزانش پر رنگ تر می کند. تربیت دینی رسیدن به چنین اعتدال فکری و جامعیت در شخصیت است و کتابهای هدیه های آسمانی باید حتی المقدور این جامعیت را منعکس نماید. و تنها نباید به یک جنبه توجه داشته باشد و نقش معلم در توجه به این جامعیت مهمتر است و معلم می تواند به همه ی ارزش های اسلامی نظری متعادل و میانه داشته باشد.

2- تدریج در آموزش:

الف: با در نظر داشتن رشد استعدادهای ذهنی و روحی و نیز تفاوت در معلومات و تجربیات و شرایط گوناگون اجتماعی فرهنگی دانش آموزان باید مطالب متناسب با سطح فکر و قدرت فهم فراگیران ارائه شود. کلّم الناس علی قدر عقولهم (با مردم به اندازه عقلشان صحبت کنیم). از این رو در پاسخ به یک سؤال در دوره دبستان یک نوع پاسخ و در مقاطع راهنمایی و متوسطه و دانشگاه پاسخهای متفاوتی به همان سؤال داده می شود که در مراحل ابتدایی پاسخها کامل و دقیق نیستند. مثلاً در دوره ابتدایی برای اثبات وجود خدا از برهان نظم استفاده می شود و در دوره متوسطه و دانشگاه از واجب الوجود بحث می شود.

ب) در هر مرحله از آموزش در حد خاصی که ظرفیت و توان دانش آموزان اجازه می دهد باید به بیان کردن مباحث پرداخت و تنها به ابعادی از موضوعات که قابل فهم در آن مرحله است توجه کرد مثلاً اگر بحث در مورد خداشناسی و توحید است نباید انتظار داشت که حتماً همه ابعاد موضوع کاملاً مورد بحث دقیق و جامع قرار گیرد و هیچ نکته فروگذار نگردد.

ج) رعایت اصل تدریج به این معنی نیست که در آموزش دین از مطالب غلط و بی پایه استفاده نماییم بلکه باید وظیفه معلم است که تنها از مطالبی استفاده کند که بر درستی آنها اطمینان کامل دارد وگرنه بهره برداری از مطالب سست و بی پایه ممکن است اثرات ظاهراً مثبت در کوتاه مدت به دنبال داشته باشد اما در دراز مدت اثرات زیانباری خواهد داشت که چه بسا ممکن است در آینده او را فردی بار بیاورد که از دین و دیانت زده شود.

د) رعایت اصل تدریج در نوع مطلب: به این معنی که یک مطلب کاملاً صحیح و از لحاظ دینی کاملاً معتبر است نباید در هر سنی مطرح شود مثلاً مطرح نمودن بحثهای عرفانی از این مقوله است. به هر حال رعایت میانه روی و پرهیز از هرگونه افراط و تفریط از اصول مهمی است که در آموزش دینی باید مورد توجه قرار گیرد و مباحث اساسی و مورد نیاز و قابل فهم دانش آموزان باید مد نظر بوده و آموزش داده شوند و حتی نیازی به پرداختن به مطالبی که ندانستن آنها صدمه ای هم به کسی نمی زند جایز نیست.

3- ارتباط دادن درس به مسائل زندگی دانش آموزان:

اگر مطالب درسی که به فراگیران آموزش داده می شود با مسائل روزمره زندگی دانش آموزان و محیط اطراف و نیازها و تمایلات آنها ارتباط بیشتری داشته باشد به همان اندازه توجه آنها را به درس معطوف می کند و موجبات یادگیری مطالب دینی را بهتر فراهم می آورد و این مسئله باید هم در کتاب درسی و هم در تدریس معلّم مد نظر قرار گیرد تا نتیجه بهتری به دنبال داشته باشد و آموزش مفاهیم تعلیمات دینی به این شکل مطلوبتر و قابل درک و فهم تر خواهد بود و در نتیجه در سطوح عمیق تر ذهن و حافظه ی آنها نفوذ کرده و امکان پردازش بیشتری برای آنان فراهم می گردد.

4- تأثیر دانستنیهای عمومی معلّم بر درک و فهم بهتر دیگران:

هر چه معلّم از نظر اطلاعات عمومی پربارتر باشد به همان اندازه هم در امر آموزش مفاهیم دینی موفق تر خواهد شد بیان اطلاعات و مطالب دینی باید همواره با ذکر منبع موثق باشد تا دانش آموزان یاد بگیرند که برای گفته هایشان از مستندات موثق و مورد اطمینان استفاده نمایند.

5- پاسخ به سؤالات دانش آموزان:

معلّم در پاسخگویی به سؤالات دینی دانش آموزان باید از اطلاعات دینی لازم برخوردار بوده و اگر پاسخ به سؤالی نیاز به مطالعه دارد با مطالعه لازم به آن سؤال جواب دهد و در صدد نباشد به هر طریق ممکن دانش آموزان را از سرخود واکند و به شیوه های منطقی و با سعه صدر به پرسشهای دانش آموزان جواب دهد و از خلال پرسشهای دانش آموزان معلم می تواند به نیازها، احساسات و مسائل و مشکلات فکری مخاطبین خود آشنا شده و در ارایه ی درس و بحث توفیق بیشتری کسب کنند و مشکلات روحی و فکری دانش آموزان را مرتفع نموده و محیط را آرام و مناسب برای طرح نظرات گوناگون فراهم می نماید تا موجبات شکوفایی استعدادهای دینی دانش آموزان را مهیا کنیم.

گاه ضروری به نظر می رسد که معلم ذهن دانش آموزان را از سؤال و پاسخی که در حد آنان نیست منحرف سازد و به بیان مطلب دیگری بپردازد.

6- استفاده از منابع معتبر و مفاهیم مُتْقَنْ و مورد قبول دانش آموزان:

استفاده از آیات قرآن و روایات صحیح پیامبر اکرم (ص) ضمن آشنا نمودن فراگیران به مهمترین منبع (منابع) صدور احکام اسلام یکی از اهداف مهم هدیه های آسمانی که آشنا ساختن دانش آموزان با این سرچشمه اصیل معارف دین است را محقق می سازد.

آشنا نمودن دانش آموزان با کتب حدیثی شان (صه های سته اهل سنت) 1- صحیح بخاری 2- مسلم (نیشابور) 3-ابن ماجه (قزوینی) 4-ترمذی 5- نسایی 6- ابو داود

و کتب اربعه حدیثی شیعه: 1- کافی 2- من لا یحضره الفقیه 3- تهذیب 4- استبصار.

7- بهره گیری از بیان شیوا و رسا در امر تدریس هدیه های آسمانی:

گفتار یکنواخت خسته کننده و بی حالت و نارسا از تأثیر کلام می کاهد و بر عکس بیان زیبا و رسا و استفاده از فنون سخنوری بر جاذبه کلام می افزاید و علاوه بر آن استفاده بجا و متعادل از شعر خوب و ضرب المثل و داستانهای آموزنده می توان به یادگیری شتاب بیشتری بخشید.

8- پویایی و نشاط و شادابی در کلاس:

معلّم و خصوصاً معلّم دینی باید با قیافه ای شاداب و خندان و با چهره ای گشاده و آراسته در کلاس حاضر شود تا این حالت نشاط و شادابی او نیز موجب شادابی دانش آموزان گردد.

سلام کردن معلم در هنگام ورود به کلاس، دلسوزی به دانش آموزان نسبت به فراگیری درس- نادیده گرفتن ایرادات و اشکالات جزئی – پذیرفتن عذر دانش آموزان پس از ارتکاب خلاف- کینه به دل نگرفتن نسبت به

دانش آموزان خاطی – با مهر و محبت با دانش آموزان رفتار نمودن- پرهیز از سخت گیریهای بیجا و توقع زیادی

نداشتن از آنها عواملی هستند که کلاس دینی را با معنویت همراه می سازند و در برقراری رابطه عاطفی بین معلم و دانش آموز بسیار مهم و مؤثر هستند. معلّمی که با بی حالی و فقط برای انجام وظیفه تدریس می کند هرگز در کار خود موفق نخواهد شد بنابراین سعی کنیم به کلاس خودمان به هر طریق ممکن نشاط و شادابی ببخشیم.

9- توجه به تفاوتهای فردی دختران و پسران در امر آموزش:

اگر چه درک مفاهیم دینی در پسران و دختران تفاوت چندانی با هم ندارند اما ویژگیهای جسمانی و روحی آنان با هم تفاوتهایی دارد که توجه به این امر در آموزش مفاهیم دین مفید خواهد بود. برای بیان الگو و نمونه های دینی باید برای پسران از مردان و برای دختران از زنان الگو و اسوه را مطرح نمائیم تا آنان احساس بیگانگی نکنند و آموزش دینی نیز از تاثیر لازم برخوردار باشد.